Η φιλοσοφία κινείται σε ένα χώρο ενδιάμεσο μεταξύ θρησκείας και επιστήμης. Όπως και η θρησκεία, ασχολείται με θεωρήσεις επί θεμάτων για τα οποία η ακριβής γνώση είναι ακόμα ανεπιβεβαίωτη, αλλά, όπως και η επιστήμη, απευθύνεται προς την ανθρώπινη λογική μάλλον παρά προς το δόγμα.
Σχεδόν όλα τα βαθειά ερωτήματα που παρουσιάζουν ενδιαφέρον, είναι μορφής τέτοιας που δεν βρίσκουν απόκριση στην επιστήμη, και οι γεμάτες αυτοπεποίθηση πεποιθήσεις των θεολόγων δεν φαίνονται πάντα τόσο πειστικές στα ερευνητικά πνεύματα.
Από τότε που οι άνθρωποι κατέστησαν ικανοί να στοχάζονται ελεύθερα, οι πράξεις τους εξαρτιόνταν από τις θεωρίες τους σχετικά με τον κόσμο και την ανθρώπινη ζωή, σχετικά με το τι είναι καλό ή κακό. Τούτο ισχύει και σήμερα όπως και για κάθε προγενέστερη εποχή. Για να κατανοήσουμε λοιπόν μια εποχή θα πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε την φιλοσοφία της.
Ακόμα, η φιλοσοφία μπορεί να διαπαιδαγωγήσει το αισθητήριό μας σχετικά με την αρετή και την κακία. Επί πλέον μπορεί να μας διδάξει πώς να ζούμε χωρίς αναπαυτική βεβαιότητα, χωρίς εν τούτοις να μας παραλύει ο δισταγμός. Πάνω απ’ όλα όμως, η φιλοσοφία είναι ένα όχημα για την αναζήτηση της Αληθείας… και “η Αλήθεια ελευθερώσει ημάς”.
"Φιλόσοφος γίνου" μας λέει ένα από τα πιο διάσημα Δελφικά παραγγέλματα, προτρέποντας τον καθένα από εμάς να ασχοληθεί με την φιλοσοφία! Εν τούτοις δεν αρκεί να φιλοσοφούμε μόνοι μας εσωτερικά, αλλά πρέπει να καταβάλλουμε προσπάθεια ώστε να παρακολουθούμε την σκέψη των διαχρονικά αναγνωρισμένων φιλοσόφων. Η προσπάθεια αυτή κάποιες στιγμές θα είναι απολαυστική, κάποιες άλλες όμως θα μας κουράσει και άλλες θα μας εκνευρίσει καθώς θα ανακαλύψουμε φιλοσόφους που εκφράζουν απόψεις εκ διαμέτρου αντίθετες με τα πιστεύω μας. Όπως και να έχει όμως θα διευρύνουμε την κατανόησή μας και θα ανακαλύψουμε δρόμους που μπορεί να αλλάξουν την ζωή μας ολόκληρη...
Η δυτική φιλοσοφία, σαν ξέχωρη από την θεολογία, άρχισε στην Ελλάδα περί τον 6ο αιώνα π.χ. Αφού έκανε τον κύκλο της στην αρχαιότητα, κατακλύστηκε και πάλι από την θεολογία όταν κυριάρχησε ο Χριστιανισμός. Στην συνέχεια από τον 17ο αιώνα ως την σημερινή εποχή, κυριαρχείται, περισσότερο από κάθε προγενέστερη περίοδο, από την επιστήμη. Καθ’ όλη αυτή την περίοδο των 27 αιώνων, η κοινωνική συνοχή και η ατομική ελευθερία, όπως η θρησκεία με την η επιστήμη, βρίσκονται σε ανταγωνισμό ή σε ανήσυχο συμβιβασμό.
Αρχαία Ελλάδα & Ρωμαίοι
Στην αρχαία Ελλάδα, ο βαθμός κατά τον οποίο η ατομική ελευθερία περιοριζόταν από το κοινωνικό καθήκον του ατόμου προς την πολιτεία, ποίκιλλε πολύ. Στη Σπάρτη, ο πολίτης είχε ελάχιστη ελευθερία. Στις Αθήναις, παρά τις σποραδικές διώξεις, οι πολίτες διέθεταν εξαιρετική ελευθερία απέναντι στους περιορισμούς που επέβαλλε το κράτος. Γενικά όμως, η ελληνική φιλοσοφική σκέψη μέχρι του Αριστοτέλη, κυριαρχείται από την θρησκευτική και πατριωτική αφοσίωση προς την πόλη-κράτος.
Όταν οι Έλληνες, μετά την περίοδο του Μ. Αλεξάνδρου, υποτάγηκαν στους Ρωμαίους οι αντιλήψεις που επικρατούσαν την περίοδο της ανεξαρτησίας δεν είχαν πια πεδίο εφαρμογής. Συνέπεια τούτου ήταν αφενός μια απώλεια σφρίγους (με την διάσπαση της παράδοσης), και αφετέρου μια περισσότερο ατομιστική παρά κοινωνική ηθική. Οι Στωικοί φιλόσοφοι θεωρούσαν την ενάρετη ζωή σαν μια σχέση της ψυχής προς τον Θεό μάλλον παρά σαν σχέση του πολίτη προς το κράτος. Προετοίμασαν έτσι το δρόμο προς τον Χριστιανισμό.
Χριστιανισμός
Η εμφάνιση στον κόσμο του Ιησού Χριστού, άλλαξε την πορεία της φιλοσοφικής σκέψης, προσανατολίζοντάς την προς μια σημαντική αντίληψη (που εξυπακούονταν στη διδασκαλία των Στωικών), την αντίληψη ότι “το καθήκον του ανθρώπου προς τον Θεό είναι επικρατέστερο του καθήκοντός του προς το κράτος”. Ο Χριστός έδρασε σε μία εποχή που ολόκληρος ο δυτικός κόσμος ήταν σχετικά ενοποιημένος κάτω από την σιδηρά ηγεμονία των Ρωμαίων.
Ωστόσο, την εποχή εκείνη η κοινωνική συνοχή δεν εξασφαλίζονταν με την θεολογία ή την φιλοσοφία ή τα παλαιά αισθήματα νομιμοφροσύνης αλλά με την δύναμη, πρώτα του στρατού και κατόπιν της πολιτικής διοίκησης. Κατά την μακρά αυτή περίοδο, οι ελληνικές ιδέες που κληρονομήθηκαν από την εποχή της ελευθερίας (μέσα από την επιρροή του Χριστιανισμού) υπέστησαν μια αργή μεταμορφωτική διαδικασία. Μεταμορφωτική διαδικασία υπέστη και ο ίδιος ο Χριστιανισμός μέσα από τις εργασίες των φιλοσόφων της εποχής που βεβαίως είχαν όλοι τους ελληνιστική παιδεία. Άλλωστε οι υψηλές φιλοσοφικές ιδέες του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και του Πλωτίνου δεν ήταν καθόλου ασυμβίβαστες με την ουσία της Χριστιανικής ηθικής. Ένα από τα κυριότερα δε αίτια της εξαπλώσεως του Χριστιανισμού ήταν το υψηλό ηθικό επίπεδο των χριστιανών σε σχέση με την έκλυση των ηθών που επικρατούσε τότε στον παρακμασμένο ελληνορωμαϊκό κόσμο.
Η Πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, οι Άραβες και το Βυζάντιο
Το τρίτο αιώνα μετά Χριστού όλα έδειχναν πως η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία όδευε προς το τέλος της. Ο στρατός, ανεβοκατέβαζε αυτοκράτορες επί πληρωμή και παίρνοντας ως αντάλλαγμα υποσχέσεις για μια εύκολη δίχως πολέμους ζωή, έπαυσε να αποτελεί αξιόμαχη δύναμη. Οι βάρβαροι, από βορά και ανατολή, εισέβαλλαν και λεηλατούσαν το ρωμαϊκό έδαφος. Στο τέλος του τρίτου αιώνα, με τους αυτοκράτορες Διοκλητιανό και Κωνσταντίνο, η αυτοκρατορία διαιρέθηκε σε ανατολικό και δυτικό τμήμα που αντιστοιχούσε περίπου στην διαίρεση μεταξύ ελληνόφωνου και λατινόφωνου κόσμου.
Ο Διοκλητιανός, στο δυτικό τμήμα, δάμασε για ένα διάστημα τον στρατό αλλάζοντας τον χαρακτήρα του. Από την εποχή του και πέρα οι μάχιμες μονάδες απαρτίζονταν κυρίως από βόρειους βαρβαρικούς λαούς, στους οποίους επιτρέπονταν να φθάσουν ως τα ανώτατα αξιώματα. (Τούτο φυσικά ήταν μια επικίνδυνη διέξοδος, καθώς από το 5ο αιώνα και ύστερα οι βάρβαροι έκριναν πως είχαν συμφέρον να πολεμούν για τους εαυτούς τους και όχι για τον Ρωμαίο αφέντη.)
Με τον Κωνσταντίνο, η πρωτεύουσα του ανατολικού κράτους εγκαταστάθηκε στο Βυζάντιο, το οποίο μετονομάσθη σε Κωνσταντινούπολη. Η σημαντικότερη ίσως καινοτομία του Κωνσταντίνου ήταν η υιοθέτηση του Χριστιανισμού ως κρατικής θρησκείας, ίσως διότι μεγάλη αναλογία των στρατιωτών είχαν ασπασθεί τον χριστιανισμό. Η ανατολική αυτοκρατορία επέζησε ως το 1453, όταν η Κωνσταντινούπολη κυριεύθηκε από τους τούρκους.
Αλλά οι περισσότερες από τις ανατολικές ρωμαϊκές επαρχίες, περιλαμβανομένων επίσης της Αφρικής και της Ισπανίας στην Δύση, έγιναν πολύ γρήγορα Μωαμεθανικές. Οι Άραβες, απέρριψαν την χριστιανική θρησκεία αλλά υιοθέτησαν τον πολιτισμό εκείνων που κατέκτησαν. Έτσι η Ανατολική αυτοκρατορία από την μια και οι Άραβες από την άλλη διεφύλαξαν την ελληνική γραμματεία και φιλοσοφία, η οποία μετά την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως και με την συμβολή των ελλήνων λόγιων που διέφυγαν τότε στη Δύση, διαδόθηκε εκ νέου στη Ευρώπη με αποτέλεσμα την εμφάνιση της Αναγέννησης.
Δυτική εκκλησία & Μεσαίωνας
Εν τω μεταξύ στη Δύση και μέσα στην βαρβαρότητα που είχε επικρατήσει μετά την διάλυση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας όλα τα φιλοσοφικά πνεύματα της εποχής είχαν βρει καταφύγιο στην εκκλησία που ήταν ο μόνος δυνατός πνευματικός φορέας που επέζησε μέσα σε εκείνον τον κατασπαραγμένο ευρωπαϊκό κόσμο. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η εκκλησία πολλές φορές καταχράστηκε την δύναμή της παράλληλα όμως έδωσε στέγη στη φιλοσοφική σκέψη για όλους τους μακρούς αιώνες μέχρι την εποχή της αναγέννησης. Και πρέπει να της αναγνωρίσουμε ότι συγκράτησε την βαρβαρότητα των αυτοκρατόρων της ταραγμένης εκείνης εποχής όσο μπορούσε περισσότερο. Η δυτική εκκλησία με αρχηγό τον Πάπα ονομάσθηκε Καθολική, καθώς η πλειονότητα του τότε γνωστού κόσμου βρέθηκε, έστω συγκυριακά, σχετικά ενοποιημένη εξ αιτίας των Ρωμαίων.
Τέσσερις άνδρες καλούνται δάσκαλοι της Δυτικής εκκλησίας που έδρασαν γύρω στον 5ο με 6ο αιώνα μ.χ. Οι άγιοι Αμβρόσιος, Ιερώνυμος, Αυγουστίνος και ο Πάπας Γρηγόριος ο Μέγας. Ο άγιος Αμβρόσιος καθόρισε την εκκλησιαστική αντίληψη της σχέσεως εκκλησίας και κράτους. Ο άγιος Ιερώνυμος έδωσε στη Δυτική εκκλησία τη λατινική της βίβλο και την παρώθηση στον μοναχικό βίο. Ο άγιος Αυγουστίνος καθόρισε την θεολογία της εκκλησίας μέχρι την εποχή της Μεταρρυθμίσεως.
Στους αιώνες που ακολούθησαν η χριστιανική θεολογία χωρίστηκε σε δύο μέρη, το ένα σχετιζόμενο με την εκκλησία και το άλλο με την ατομική ψυχή. Οι Καθολικοί έδωσαν περισσότερη έμφαση στο πρώτο μέρος, ενώ οι Διαμαρτυρόμενοι στο δεύτερο. Στο μεταξύ η επιρροή του αρχαίου έλληνα φιλόσοφου Αριστοτέλη είχε κατακτήσει το πνεύμα και τις καρδιές των χριστιανών φιλοσόφων, κάτι που άλλαξε μόνον κατά την εποχή της Αναγέννησης όπου τα ηνία σε ολόκληρο τον φιλοσοφικό κόσμο (με την συνδρομή των μεταναστών φιλοσόφων από την χαμένη Κωνσταντινούπολη) ανέλαβε ή επιρροή του άλλου μεγάλου αρχαίου έλληνα φιλόσοφου, του Πλάτωνα.
Τον 13ο αιώνα ο Μεσαίωνας έφθασε στο αποκορύφωμά του με τον πάπα Ινοκέντιο τον Γ’, ο οποίος στερείτο αγιοσύνης αλλά ήτο ικανότατος πολιτικός. Συναντούμε όμως και μια αληθώς αγία μορφή τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης όπως και ένα μεγάλο χριστιανό φιλόσοφο, τον Θωμά τον Ακυινάτη που στηριγμένος βασικά στον Αριστοτέλη δημιούργησε την σχολή των Σχολαστικών. Ο 14ος αιώνας έφερε την διάλυση των θεσμών και των φιλοσοφιών ενώ ο 15ος την απαρχή αυτών που θεωρούμε ως νεότερες.
Η Αναγέννηση
Στα τέλη του 15ου αιώνα, ο Κολόμβος και ο Βάσκο ντε Γκάμα πλαταίνουν τη γη μας ενώ ο Κοπέρνικος, φέρνοντας στην επιφάνεια την ηλιοκεντρική θεωρία των Πυθαγορείων και του αρχαίου Έλληνα αστρονόμου Αρίσταρχου, πλαταίνει τους ουρανούς.
Η Αναγέννηση, που ξεκίνησε από την Ιταλία, δεν ήταν περίοδος μεγάλων επιτευγμάτων για την φιλοσοφία, όμως γκρέμισε το άκαμπτο σχολαστικό θεοκρατικό σύστημα που είχε καταντήσει στενός κορσές και αναβίωσε την μελέτη του Πλάτωνα. Ενθάρρυνε την συνήθεια να θεωρείται η πνευματική δραστηριότητα σαν ευχάριστη κοινωνική ασχολία και όχι ως τειχισμένη στόχαση με αποκλειστικό της σκοπό την περιφρούρηση μιας προκαθορισμένης δογματικής θεολογίας.
Ωστόσο το πρώτο αποτέλεσμα της χειραφέτησης από την εκκλησία δεν ήταν να κάμνει τους ανθρώπους να σκέπτονται λογικά, αλλά να αφήσει το πνεύμα τους ελεύθερο, τόσον όσο αφορά τον τομέα της αρετής όσο και εκείνον της κακίας. Οι παλαιοί ηθικοί κανόνες έπαψαν να είναι σεβαστοί ενώ οι περισσότεροι ηγεμόνες κατακτούσαν την θέση τους με την προδοσία και την δολιότητα…
Έξω όμως από την σφαίρα της ηθικής, η Αναγέννηση είχε πολλά υπέρ αυτής. Στην αρχιτεκτονική, στην ζωγραφική, στην ποίηση έμεινε ονομαστή. Απελευθέρωσε τους πνευματικούς ανθρώπους από τον στενό ορίζοντα του μεσαιωνικού πολιτισμού. Αναζωογονώντας την γνώση του Ελληνικού κόσμου, δημιούργησε μια πνευματική ατμόσφαιρα στην οποία ήταν και πάλι δυνατή μια άμιλλα προς τα Ελληνικά επιτεύγματα και στην οποία η ατομική ιδιοφυΐα μπορούσε να ανθίσει με ελευθερία άγνωστη από την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου.
Νεότερη φιλοσοφία, φιλελευθερισμός και η άνοδος της Επιστήμης
Η περίοδος της φιλοσοφίας που συνήθως χαρακτηρίζεται “νεότερη” έχει ως κύρια χαρακτηριστικά της την μειούμενη αυθεντία της εκκλησίας και το αυξανόμενο κύρος της επιστήμης. Ωστόσο αυτό έγινε προοδευτικά... Ξεκίνησε την εποχή της Αναγέννησης στην Ιταλία με την συνδρομή των Ελλήνων λόγιων φυγάδων από την Κωσταντινούπολη. Τα μεγάλα πνεύματα της εποχής - με την εξαίρεση ίσως του Λεονάρνδο Ντα Βίντσι - δεν έτρεφαν τον σεβασμό προς την επιστήμη που χαρακτήριζε τους περισσότερους φιλοσόφους και αναμορφωτές από την εποχή του 17ου αιώνα και μετά. Ένας σεβασμός προς την επιστήμη που προοδευτικά αυξανόμενος, κατέληξε στις μέρες μας σε σχεδόν ολοκληρωτική υποταγή...
Η άνοδος του φιλελευθερισμού στην πολιτική και τη φιλοσοφία ξεκίνησε στα τέλη του 17ου αιώνα από την Αγγλία και Ολλανδία που πρώτες τον υιοθέτησαν. Ο φιλελευθερισμός των πρώτων χρόνων είναι αισιόδοξος, ενεργητικός και φιλοσοφικός καθώς αντιπροσώπευε τις αναπτυσσόμενες δυνάμεις που υποτίθεται ότι θα επικρατούσαν εύκολα, επιφέροντας μεγάλα ευεργετήματα για την ανθρωπότητα. Αντιτίθετο σε κάθε τι το μεσαιωνικό, τόσο στην φιλοσοφία όσο και στην πολιτική, διότι οι μεσαιωνικές θεωρίες είχαν χρησιμοποιηθεί για να επικυρώσουν τις εξουσίες της εκκλησίας και των βασιλιάδων, να δικαιολογήσουν τους διωγμούς και να παρακωλύσουν την άνοδο της επιστήμης. Ζητούσε να μπουν τέρμα στους πολιτικούς και θρησκευτικούς αγώνες για να απελευθερωθούν δραστηριότητες που θα ήταν ικανές να προωθήσουν τις εμπορικές επιχειρήσεις και την επιστήμη. Σ’ ολόκληρο το δυτικό κόσμο η μισαλλοδοξία παραχωρούσε την θέση της στον Διαφωτισμό.
Το πρώτο σοβαρό ρήγμα στην καθολική εκκλησία έγινε από τους Διαμαρτυρόμενους που με απαρχή το κίνημα της Μεταρρύθμισης (Λούθηρος και Καλβίνος) διεκήρυξαν ότι οι Γενικές Σύνοδοι που αποφάσιζαν το χριστιανικό δόγμα μπορεί να πλανώνται. Έτσι ο καθορισμός της αληθείας δεν ήταν πια συλλογικό αλλά ατομικό εγχείρημα. Και επειδή με αυτή την μέθοδο διάφορα άτομα έφθαναν σε διαφορετικά συμπεράσματα, γρήγορα έγινε πάλι φανερό πως έπρεπε να βρεθεί κάποια νέα μέθοδος πνευματικής συνδιαλλαγής ανάμεσα στο ατομικό και το κοινωνικό.
Στο μεταξύ ο ατομικισμός είχε εισχωρήσει και στην φιλοσοφία. Η θεμελιώδης βεβαιότητα του Καρτέσιου (1596-1650) “Σκέφτομαι άρα υπάρχω” κατέστησε την γνώση διαφορετική για κάθε πρόσωπο, μιας και η αφετηρία για το καθένα ήταν η ατομική του ύπαρξη, και όχι η ύπαρξη άλλων ατόμων ή της κοινότητας.
Ένας άλλος φιλόσοφος, ο Τζων Λοκ (1632-1704) μπορεί να θεωρηθεί σαν ιδρυτής της εμπειριοκρατίας, της θεωρίας ότι η ίδια η γνώση μας (με την πιθανή εξαίρεση της λογικής και των μαθηματικών) πηγάζει από την εμπειρία. Συνεπώς αντιθέτως προς τον Πλάτωνα, τον Καρτέσιο και τους Σχολαστικούς πιστεύει ότι δεν υπάρχουν έμφυτες ιδέες ή αρχές. Η αγάπη της αλήθειας που ο Λοκ θεωρεί ουσιώδη, είναι πολύ διαφορετικό πράγμα από την αγάπη προς ένα επί μέρους δόγμα που διαλαλείται ως αλήθεια...
Εν τω μεταξύ εμφανίζονται ερευνητές που διαπρέπουν στον τομέα της επιστήμης. Ο φυσικός Γαλιλαίος (1564-1642) γεννήθηκε την ημέρα που πέθανε ο μεγάλος καλλιτέχνης Μιχαήλ Άγγελος και πέθανε την ημέρα που γεννήθηκε ο Νεύτωνας. Ο Νεύτωνας, με την συνδρομή των εργασιών των προγενέστερων Κέπλερ και Γαλιλαίου, θεμελιώνει τους νόμους της μηχανικής, τους νόμους της κίνησης και τους νόμους της έλξεως των ουρανίων σωμάτων. Προσφέρει έτσι ένα ικανοποιητικό υπόβαθρο για την ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας που έμεινε σχεδόν αμετάβλητο μέχρι την εποχή του Αϊνστάιν 200 χρόνια αργότερα…
Η Σύγχρονη Φιλοσοφία
Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι η σημερινή εποχή χαρακτηρίζεται από απουσία φιλοσοφίας. Όπως κατά την εποχή του μεσαίωνα, που η ιερά εξέταση κατεδίκαζε όσους τολμούσαν να διατυπώσουν θεωρίες έξω από το πνεύμα της δογματικής θεολογίας, έτσι και σήμερα, από την αντίθετη πλευρά αυτή τη φορά, ένα διεθνές τραστ επιστημόνων είναι έτοιμο να καταδικάσει κάθε φιλοσοφικό ή επιστημονικό πνεύμα που τολμά έστω να υποθέσει την ύπαρξη των Πνευματικών κόσμων και του Θεού.
Και όμως στην απαρχή αυτής της νεότερης περιόδου υπήρξαν φιλόσοφοι όπως ο Ιρλανδός Μπέρκλυ (1685 – 1753) που με την φιλοσοφία του για την άρνηση της ύλης απέδιδε πρωτογενή ύπαρξη μονάχα στο Πνεύμα υποστηρίζοντας ότι η ύλη δεν έχει πραγματική υπόσταση αλλά είναι προϊόν των νοητικών μας παραστάσεων που προκύπτουν από μια προσαρμοστική αντιληπτική ικανότητα του νου. Ένας άλλος φιλόσοφος ο Χιούμ (1711 – 1776) προχώρησε αυτή την θεωρία και στον τομέα της ψυχής, θεωρώντας ότι το ίδιο το “Εγώ” μας - για το οποίο είμαστε όλοι τόσο περήφανοι - δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια δέσμη συγκυριακών παραστάσεων… Ο Μπέρκλυ και ο Χιούμ οδήγησαν την φιλοσοφική σκέψη σε αναπόφευκτες παραδοξότητες που κάνουν φανερό ότι τα όρια της διάνοιας, είναι πλατιά μεν αλλά περιορισμένα…
Λίγο μετά, ξεπήδησε το λεγόμενο “ρομαντικό” κίνημα αναδεικνύοντας την συγκίνηση και κατ’ επέκταση την καρδιά ως μόνη αληθή πηγή γνώσης, βάζοντας έτσι σε 2η μοίρα τον νου και τον εγκέφαλο.
Με αντιφατικούς αναμεταξύ τους φιλοσόφους, όπως ο Ρουσσώ, ο Βύρων, ο Νίτσε και ο Σοπενχάουερ, μέσα από τον ρομαντισμό αναδεικνύονταν ένα κοινό ηρωικό στοιχείο που βρήκε την ιστορική του έκφραση σε μια σειρά από σημαντικά και πολυδιάστατα ιστορικά γεγονότα όπως η Γαλλική επανάσταση, η δράση του Ναπολέοντα, η Ελληνική επανάσταση, η κομμουνιστική επανάσταση στη Ρωσία αλλά και η άνοδος και η επικράτηση του φασισμού στην Γερμανία-Ιταλία, γεγονότα που τουλάχιστον τα τελευταία, οι γεροντότεροι από εμάς τα έχουνε ακόμα νωπά στην εμπειρία τους. Πρόκειται για ηρωικά στοιχεία έπαρσης και συγκίνησης που είχανε άλλοτε θαυμαστά και άλλοτε ολέθρια αποτελέσματα, καθώς αναπόφευκτα μαζί με τα ηρωϊκά, εκφράστηκαν πολλάκις και τα ποταπότερα των συναισθημάτων του ανθρώπου.
Από την άλλη πλευρά, φιλόσοφοι όπως ο Κάντ, ο Έγγελος και ο Μάρξ προσπάθησαν να αντισταθμίσουν αυτή την απρόβλεπτη συγκίνηση με συστήματα υπέρ το δέον ορθολογικά και σε μονομερή συνάρτηση άλλοτε με μια ιδιότυπη τετράγωνη λογική και άλλοτε με την επιστήμη. Οι ιδέες του Μαρξ που πίστεψε σε μια επιστημονική φόρμουλα που θα συνόψιζε την εξέλιξη της ανθρωπότητας, σήμερα το γνωρίζουμε ότι έχουν αποσαρθρωθεί. Η εξέλιξη της ανθρωπότητας είναι απρόβλεπτη και η αποκοπή της από τον Πνευματικό λώρο πολύ επικίνδυνη υπόθεση... Παρόλα αυτά η πρόβλεψη του Μάρξ για μια δυναστική ολιγαρχία του Κεφαλαίου βγήκε μάλλον αληθινή, αλλά αρχίζει να προσομοιάζει μάλλον με την εφιαλτική περιγραφή του Άλντους Χάξλεϋ στο έργο του με τον ειρωνικό τίτλο "Ένας θαυμαστός καινούριος κόσμος"... Ένας κόσμος όπου η επιστήμη έχει προχωρήσει πολύ, αλλά που κατευθύνεται από τυφλά ατομιστικά συμφέροντα που δεν διστάζουν να υποβιβάσουν τον άνθρωπο σε ζωώδες πνευματικό επίπεδο προκειμένου να τον εκμεταλλευτούν συλλογικά...
Η επιστήμη σήμερα έχει προχωρήσει αρκετά... Τόσο ώστε οι φιλόσοφοι να αισθάνονται ανίσχυροι μπροστά στην αυθεντία της... Ωστόσο είναι μια επιστήμη κατά το μάλλον ή ήττον προκατειλημμένη και προσανατολισμένη στο χαμηλό επίπεδο της ύπαρξης, αυτό που ονομάζουμε υλικό & υλικοενεργειακό κόσμο. Ισχυρίζονται δε, ότι είναι ο μόνος κόσμος που υπάρχει, με την ίδια εμμονή που πριν από πεντακόσια χρόνια ισχυρίζονταν ότι η γη είναι επίπεδη... Ίσως όμως να έχουν ακόμα μπροστά τους δρόμο μακρύ... Ίδωμεν!
